یخچال طبیعی
.مقدمه
دریا‌ها و رودخانه‌های یخ متحرک که به یخچال طبیعی شهرت یافته‌اند، در قلب قطب شمال ، قطب جنوب و مناطق کوهستانی جهان ، توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده‌اند. پژوهشگران دریافتند که یخچالهای طبیعی ، عوامل فعال فرسایش، ترابری و رسوبگذاری در نواحی یاد شده می‌باشند و این توده‌های جذاب و گیرای یخ ، در گذشته بسیار گسترده‌تر از پهنای کنونی بوده‌اند. زمین‌شناسان نیز آموختند که یخ آخرین دوره یخچالی بزرگ ، مناطق وسیعی از چشم‌اندازهای زمین را در مناطقی که امروزه در نواحی معتدل نامیده می‌شوند، شکل داده و قالب ریزی کرده است.
چگونگی تشکیل یخ یخچالهای طبیعی
یخچال یخی است که در اثر تبلور مجدد برف تشکیل شده و و تحت تاثیر نیروی ثقل، از جریانی رو به جلو برخوردار بوده و یا زمانی در گذشته ، جریان داشته است. این تعریف توده‌های یخی که در عرضهای جغرافیایی قطبی از آب دریا تشکیل می‌شوند و نیز کوههای یخ را از شمول تعریف یخچال طبیعی خارج می‌سازد. هر چند که کوههای یخ قطعاتی درشت هستند که از انتهای رو به دریای یخچالها ، شکسته و جدا شده‌اند. یخچالهای طبیعی نیز مانند رودهای سطحی و مخازن زیر زمینی آب ، برای تغذیه خود به اقیانوسها وابسته هستند. بدین ترتیب که بخشی از آب تبخیر شده اقیانوسها به صورت برف بر روی خشکی می‌بارد.
اگر شرایط اقلیمی مناسب باشد، بخشی از این برف ممکن است که تابستان را بدون ذوب شدن پشت سر بگذارد. به تدریج و همزمان با گذشت سالها ، این انباشتگی ممکن است که رشد عمیق و عمیق‌تری یافته و نهایتا به تولید یخچالی طبیعی منجر شود. در مناطقی که مقدار بارش برف زمستانی بیش از مقدار برفی است که در طول تابستان ذوب می‌شود، گسترده‌ای از برفهای دائمی به نام برفدشت (Snowfield) چشم انداز زمین را می‌پوشاند.
طبقه‌بندی یخچالهای طبیعی
یخچالهای طبیعی جهان، به چهار دسته اصلی طبقه‌بندی می‌شوند که عبارتند از:
1- یخچال دره‌ای: رودهای یخینی هستند که در دره‌های مناطق کوهستانی جریان دارند. پهنا ، عمق و طول این رودها نیز مانند رودهای حاصل از آبهای جاری متفاوت است. گاهی اوقات ، یخچالهای طبیعی را که در دامنه کوههای مرتفع تغذیه شده و از پهلوی کوهها به پایین جریان می‌یابند، یخچال کوهستانی و یا یخچال آلپی می‌نامند. یخچالهای کوهستانی بسیار کوچک را یخچالهای دیواره‌ای ، یخچالهای آویزان و با رخسارک می‌نامند. بعضی اوقات در مناطقی که حضور یک رشته کوهستانی در امتداد ساحل ، حرکت توده‌های بزرگ یخ را سد می‌کند، نوع خاصی از یخچالهای دره‌ای پدید می‌آید.
2- یخچال کوهپایه‌ای: هنگامی تشکیل می‌شوند که دو یا تعداد بیشتری یخچال دره‌ای ، از دره‌های خود خارج شده و با پیوستن به یکدیگر ، پیش‌بند بزرگی از یخهای متحرک را در دشتهای پایینی بوجود می‌آورند.
3- یخ پهنه‌ها: توده‌های پهناور و کومه مانند از یخ یخچالی هستند که تحت تاثیر وزن خود ، سریعا گسترش می‌یابند.
4- یخچال قاره‌ای: معمولا در مورد صفحات یخی بزرگ بکار می‌رود که کوهستانها و دشتهای تشکیل‌دهنده بخش بزرگی از یک قاره را می‌پوشانند، مانند صفحات بزرگ و یخی گرینلند و قطب جنوب.
پراکندگی یخچالهای طبیعی جدید
یخچالهای طبیعی جدید، تقریبا 10% از مناطق خشکی جهان را می‌پوشاند. این یخچالها در نقاطی بسیار پراکنده، مثلا آمریکای شمالی و جنوبی، اروپا، آسیا ، آفریقا، قطب جنوب، بسیاری از جزایر قطب شمال و جزایر اقیانوس آرام، گینه نو و نیوزیلند می‌توان یافت. تعداد معدودی از یخچالهای دره‌ای تقریبا در استوا قرار دارند.
کل مساحتی که بوسیله یخچالهای طبیعی موجود پوشانیده شده است 11.9 میلیون کیلومتر مربع تخمین زده شده است که 96% از این مقدار را صفحات یخ واقع در گرینلند و قطب جنوب تشکیل می‌دهند. صفحه یخی قطب جنوب ، تقریبا 15.3 میلیون کیلومتر مربع و صفحه گرینلند نیز 1.8 میلیون کیلومتر مربع را می‌پوشاند. کلاهکهای یخی کوچک و یخچالهای کوهستانی متعدد پراکنده نیز 4% بقیه را می‌سازند.
تغذیه و تباهی یخچالهای طبیعی
هنگامی که وزن توده‌ای از برف، یخ برف و یخی که بالای برف مرز قرار دارد، به اندازه‌ای کافی زیاد می‌شود، حرکت آغاز شده و یخچالی طبیعی زاده می‌شود. این رود متحرک به طرف پایین جریان یافته و پس از عبور از برف مرز آنقدر به حرکت خود ادامه می‌دهد تا به ناحیه‌ای برسد که اتلاف و تباهی ناشی از تبخیر و ذوب برف به حدی زیاد شود که لبه پیشرو یخچال طبیعی ، دیگر قادر به جلو رفتن نباشد. در این حالت ، یخچال طبیعی به دو ناحیه تقسیم می‌شود، ناحیه انباشت و ناحیه تباهی.
امروزه اکثر یخچالهای طبیعی جهان در حال پسروی هستند. این فرآیند ، بجز در برخی از موارد استثنایی از اواخر قرن نوزدهم هم جریان داشته است. هر چند که سرعت پسروی در نقاط مختلف متفاوت بوده است. نکته جالب توجه در مورد یخچالهای طبیعی جدید این است که در نقاط مختلف جهان همگی آنها از یک الگوی رشد و تباهی پیروی کرده‌اند و می‌توان از آنها به عنوان نشان دهنده تغییرات اقلیمی گسترده استفاده کرد
منبع: http:roshd.ir//daneshnameh
