مریوان نام یک شهر و همچنین یک شهرستان در استان کردستان ایران واقع در غرب کشور ایران است.
شهرستان مریوان از شمال به شهرستان سقز،از شرق و جنوب شرقی به شهرستان سنندج، از جنوب به بخش نوسود از شهرستان پاوه و از غرب و شمال غربی به خاک عراق محدود است. شهر مریوان در 125 کیلومتری شمال غربی سنندج قرار دارد.

شهر مریوان در حدود یک سده پیشینه تاریخی دارد. یکی از شاهزادگان قاجار به نام فرهاد میرزا که کمی پیش از مشروطیت در این محل حکومت می‌‌کرد، در مریوان قلعه‌ای بنا کرد که

جریان بنای آن را در کتیبه‌ای که به دیوار مسجد دارالاحسان (مسجد جامع سنندج) نصب کرده، شرح داده است. این شهر مرزی در همسایگی دولت عثمانی قرار داشت و به دستور ناصرالدین شاه قاجار در سال 1282 هـ .ق قلعه‌ای مستحکم در آنجا احداث شد. در سال 1286 هـ .ق حاج فرهاد معتمدالدوله بر استحکام قلعه افزود و آن را شاه آباد نامید. در کنار همین قلعه نظامی، روستایی به وجود آمد که به نام قلعه (مریوان) نامگذاری شد. در داخل شهر به دستور حاج معتمدالدوله یک باب قنات، حکام و آب انبار احداث شد. بعد از حاج فرهاد معتمدالدوله، حاج محمد علیخان ظفرالملک قعله را وسعت داد و در داخل آبادی شاه آباد چندین باب منزل، یک کاروانسرا و قناتی دیگر احداث کرد. بعدها کلیه این تأسیسات در اثر شورش و هرج و مرج عشایر کرد منطقه، ویران شد. در اوایل حکومت پهلوی، حاکم وقت در روستای موسک دژی بنا نهاد که امروزه از آن به عنوان پادگان استفاده می‌‌شود و فاصله چندانی با شهر ندارد.

پیشینه تاریخی

 محوطه‌های باستانی حومه مریوان مانند تپه‌های «ساوجی»،«کولان»،«مرگ»،«بیساران» و دو تپه شرقی و غربی، حاکی از استقرار انسان‌ها از دوران نوسنگی و ادامه آن در عصر مس از هزاره چهارم پیش از میلاد است و نشانه‌ دیرینگی زیست انسان در این منطقه هستند و به عنوان سنگ بنای شهرنشینی در این منطقه به شمار می‌روند.
شهر مریوان از آنجا که بر سر راه تیسفون به آتشگاه شیر«آذرگشسب»(تخت سلیمان در شمال تکاب) قرار داشته، در عهد اشکانیان و ساسانیان مورد توجه بوده است. در رساله پهلوی شهرهای ایران تصریح شده است که بهرام گور در کنار دریاچه «بهرام آوند» یا «زری‌وار» شهری ساخت و در منابع آشوری آمده است که «سارگن» پادشاه آشور پس از تسلط بر این منطقه، در حدود 1500 سال پیش از میلاد به جای شهر قدیمی «هار هار» در جنوب دریاچه زریبار، شهری به نام «دورآشور» یا «کارشاروکین» را می‌سازد.(یاسمی،رشید،کردو پیوستگی نژاد و تاریخ او، چاپ سوم، تهران، ابن سینا،ص49و54)در منابع اسلامی از مریوان به عنوان «دژان – دزان» نام برده‌اند. نویسنده شرفنامه از آن به نام «مهروان» یاد می‌کند و آن را یکی از پایتخت‌های کردستان می‌نامد. «قلعه مریوان» قرن‌ها در کنار «شهرزور» و «حسن آباد» و «پالنگان» مرکز حکومتی خاندان‌های حکومتی کردستان بوده است. در روزگار حکومت سلیمان خان اردلان این قلعه به دستور صفی‌شاه از مریوان به «قلعه سنه» منتقل شد.

زبان:  کردی
مذهب: سنی
لهجه: کرمانجی جنوبی (سورانی) هه‌ورامانات: هه‌ورامی(گورانی) خط: کردی با حروف عربی دین: اسلام 99/92 درصد مسلمان

نقاط دیدنی

وجود دریاچه زریوار در غرب شهر مریوان زیبایی خاصی به این شهر بخشیده و آن را به یک ناحیه تفرجگاهی تبدیل کرده‌است.
از نقاط دیدنی و جذابیتهای گردشگری این شهر می‌‌توان از کوه کانی چرمه، قلعه الهام، قلعه مریوان (قلعه هلوخان)، دریاچه زریوار، آبشار کویله، بازار مرزی باشماق، بازار داخل شهر و پوشش جنگلی اطراف مریوان نام برد.

امکان و اشیاء باستانی

1ـ قلعه امام:
این قلعه در سه کیلومتری شرقی شهر مریوان و بربالای کوه امام قرار دارد که اکنون فقط آثار پله‌ها و آب‌انبار آن که از سنگ تراشیده شده برجای مانده است. «قه‌لای ئیمام» در زمان سرخاب‌بیگ اردلان (حدود سال 945 هجری قمری) ساخته شده که بعدها به وسیله احمد خان والی کردستان تعمیر شده و مورد استفاده قرار گرفته است.

2ـ مسجد سرخ (مزگه‌وتی سور):
3- قلعه فیلقوس
4- قلعه خاو
5- قلعه میرزا میراشه
6- قلعه توراخ تپه
7- وله گه ور
8- غار کونه شه م شه م
9- تپه کلین که وه

ویژگی‌های اقلیمی

با توجه به عرض جغرافیایی، منطقه مریوان دارای ویژگی‌های اقلیمی «معتدله میانی» است. اما با در نظر گرفتن کوه‌ها و ارتفاعات و دره های ژرف و عمیقی که در تمامی منطقه گسترش یافته‌اند و همچنین وجود جنگل‌ها و پوشش گیاهی مناسب در شمال و جنوب و وجود منابع رطوبتی(رودخانه‌ها و دریاچه زریوار) موجب شده است که در این منطقه شاهد تنوعی از اقلیم‌های مختلف باشیم. به نحوی که از طرف سنندج به سمت مریوان از سروآباد به بعد، منطقه دارای آب و هوایی مرطوب و مدیترانه‌ای است و نواحی شمالی و جنوبی مریوان دارای آب و هوای کوهستانی است.

مریوان با بارندگی سالانه بیش از 750 میلی‌متر، از پرباران‌ترین مناطق ایران به شمار می‌رود. این میزان بارندگی سبب شده است که تمامی وسعت منطقه پوشیده از پوشش گیاهی غنی و متنوعی باشد. رودها در مسیر پرپیچ و خم و در پیوند با سرسبزس و پوشش گیاهی، مناظری دلپذیر و بدیع پدید آورده‌اند

آب و هوای منطقه مریوان تحت تأثیر عوامل توده‌های هوا و جریان‌های فصول سرد و گرم و قرار دارد:

1ـ توده هوای سرد «آزروس» از جانب شمال شرقی و شرق وارد منطقه می‌شود و اغلب بارندگی را به صورت ریزش برف به دنبال دارند.

2ـ توده‌های هوای ملایم و مرطوب دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس است که از جانب غرب وارد این ناحیه می‌شود.

3ـ در این منطقه سرما از آبان ماه شروع و تا اسفند ماه ادامه می‌یابد. از فروردین ماه این سرما رو به کاهش گذاشته و هوا رو به اعتدال می‌رود و به طور معمول تا شهریورماه هوا معتدل است.

کوه‌های منطقه نیز در مقابل جریان‌های هوایی که از غرب وارد کشور می‌شوند، همانند دیواری پهن و عظیم مانع نفوذ رطوبت مطلوب دریای مدیترانه به نواحی داخلی کشور شده، باعث بارش نزولات جوی در منطقه می‌شوند.

ارتفاعات

در منطقه مریوان صرفنظر از دشت مریوان، دریاچه زریوار، دره‌های رود تازده و مریوان، اطراف رودخانه قزلجه، دره ئه‌سراوا و دره رودشیان، بقیه نقاط را کوهستان‌های مرتفع و متوسط با دره‌های تنگ و عمیق دربرگرفته است. رود شیان از آبادی «سیاناو» به سمت جنوب شرقی تا محل برخورد به رودهای مریوان و گاران و از جنوب شرقی به شمال غربی دره رود زاب تا برخورد به رودخانه «گاران» در محل دوآب، دو منطقه با ناهمواری‌های مختلف را از هم متمایز و جدا می‌کنند.

در شمال ناهمواری‌های ملایم و کم‌ارتفاع با دره‌های باز و کم‌عمق در تمام جهات دیده می‌شوند. در این ناحیه تمام مناطق کوهستانی پوشیده از جنگل‌های تنگ است. وجود رودخانه‌های متعدد، دشت‌های نسبتاً وسیع و دریاچه زریبار، از مشخصات جغرافیایی قسمت شمالی منطقه است.

در جنوب شرقی، بخش شمالی به استثنای کوه «کوره میانه» در شمال نگل، حداکثر ارتفاع نسبی از شمال دریاچه زریبار 1000 متر و در جنوب آن 850 متر است. پست‌ترین نقطه شمال در محل برخورد رودخانه‌های «گاران» و «رزاو» 1100 متر و بلندترین نقطه آن در قله برده‌رشه از کوه پشت شهیدان است که بلندی آن به 2491 متر می‌رسد.

در بخش جنوبی منطقه، کوهستان‌های سنگی و مرتفع با دره‌های عمیق و تنگ مشخص کننده ناهمواری‌های این ناحیه است. رشته کوه شاهو و رشته کوه‌های شمالی آن به نام‌های «حه‌شه‌‌دول» و «کوسالان» اصلی‌ترین ناهمواری‌های منطقه جنوبی را به وجود آورده‌اند. جهت این کوه‌ها شمال غربی به جنوب شرقی است. در این ناحیه اختلاف بین قله‌های بلند و عمق دره‌ها بسیار زیاد است. حداکثر ارتفاع مطلق، در کوه شاهو به 2985 متر و حداقل ارتفاع در محل برخورد و تلاقی رودهای «دواب» و «ژاورود» به کمتر از 900 متر می‌رسد. در این بخش رودخانه‌ «سیروان» از کناره کوه شاهو می‌گذرد که بند تنگ و عمیقی را به وجود آورده است.

کوه‌های مهم منطقه

1ـ کوه هه‌زار میرگه

این کوه یکی از شاخه‌های «چهل چشمه» است. در شمال شرقی و شمال مریوان قرار گرفته و بلندترین قله آن به 2707 متر می‌رسد. دامنه‌های شمالی این کوه با شیب تندی به «دره شلیر» در عراق و شیب جنوبی آن به بخش «سروآباد» می‌رسد. از رشته‌های دیگر این کوه می‌توان به کوه‌های ذیل اشاره کرد. «قطون:2652 متر» ـ‌ «پیرالیاس: 2597 متر» ـ «کره میانه:2950 متر».

2ـ کوسالان

در دهستان «هه‌ورامان تخت» در 32 کیلومتری جنوب مریوان قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دریا 2620 متر است. این کوه از شمال غربی به سوی جنوب غربی(از دره‌آب سیروان تا دامنه شمالی کوه «هی‌شور») به طول 20 کیلومتر کشیده شده است که رود سیروان از دامنه‌های شرقی آن می‌گذرد.

3ـ دربند

کوه دربند در 34 کیلومتری جنوب شهر مریوان و شمال نودشه و جنوب دهستان هه‌ورامان قرار دارد. ارتفاع آن به 2770 متر می‌رسد. این کوه از شمال غربی به کوه تخت و از طرف دامنه‌های جنوب شرقی به رودخانه سیروان منتهی می‌شود.

4ـ کوه تخت

این کوه در 32 کیلومتری جنوب مریوان و در هه‌ورامان تخت واقع شده است که 2820 متر ارتفاع دارد. از شمال غربی به کوه «کمانگر» و از جنوب شرقی به کوه دربند متصل است و بخش جنوبی مریوان را از پاوه(نوسود) جدا می‌کند.

5ـ کوه پیاژه

این کوه زیبا و سترگ در 24 کیلومتری جنوب شرقی مریوان در روستای «آلمانه» در دهستان سروآباد واقع شده است. بلندترین قله آن «قه‌له‌به‌رد» است که 2953 متر ارتفاع دارد. کوه پیاژه از سمت شرق به کوه «چله‌خاند» و از شمال به کوه «شاه‌نشین» و از شمال‌غربی به کوه «کنولان» می‌پیوندد.

6ـ کوه شاهو

این کوه سر به فلک کشیده، در جنوب شرقی مریوان واقع شده است و منطقه «هه‌ورامان لهون» در قسمت جنوبی آن قرار دارد که از قسمت شمال غربی به کوه «گاول» و از شرق به کوه «قلعه گور» پیوند دارد. بلندترین قله شاهو، به نام شاه‌کوه، 3225 متر ارتفاع دارد.

منابع آب‌

یکی از مهمترین جاذبه‌های طبیعی توریستی منطقه مریوان منابع آب است. امکانات آبی منطقه شامل چند رودخانه دایمی و نسبتاً پرآب و دریاچه «زریبار» است.

دریاچه زریبار

این دریاچه با جاذبه‌ای طبیعی و منحصربه فرد، مهمترین تالاب استان کردستان به شمار می‌رود. دریاچه زریبار که گاهی نیز دریاچه مریوان نامیده می‌شود، در 2 کیلومتری غرب مریوان و در ارتفاع 1285 متری از سطح دریا قرار دارد. آب دریاچه شیرین است و آب آن از جوشش چشمه‌های آبی کف دریاچه تأمین می‌شود. طول دریاچه 5/4 کیلومتر و عرض آن حدود 2 کیلومتر می‌باشد. وسعت آن بین 900ـ800 هکتار است. عمق دریاچه متفاوت و به طور متوسط از 3  تا 18 متر متغییر است.

اطراف دریاچه از نیزارهای بلندی احاطه شده است. این دریاچه به علت داشتن آب شیرین و شرایط لازم، زیستگاه مناسبی را برای رشد و زیست انواع ماهیان به وجود آورده است. مهمترین این ماهی‌ها؛ سفید ماهی، ماهی کپور و عروس ماهی هستند. از مهمترین پرندگان مهاجر این تالاب نیز می‌توان به «چنگر»، «اردک سرسبز» و «مرگوس بزرگ» اشاره کرد که معمولاً در فصل زمستان میهمان این دریاچه هستند.

دریاچه زریبار به علت داشتن، آب شیرین، آب و هوای مناسب، پوشش گیاهی قابل توجه و وجود انواع ماهی‌ها و پرندگان آبزی از جایگاه ویژه زیباشناختی برخوردار است و همواره به عنوان یکی از جاذبه‌های مهم و پرطرفدار توریستی ـ سیاحتی منطقه مریوان، و بلکه استان کردستان مطرح بوده است.

 رودخانه‌ها

میزان بالای بارندگی سالانه و وجود کوه‌ها و پستی و بلندی‌های بسیار در منطقه، باعث ایجاد رودخانه‌های بسیار زیبایی شده است. جدول زیر مشخصات رودخانه‌های مهم را در بر دارد.

پوشش گیاهی

پوشش گیاهی در مریوان بسیار غنی و متنوع است. زیرا از یک طرف از میکروکلیماهای خاصی برخوردار است و از طرف دیگر در ابتدای پیش‌کوه‌های داخلی زاگرس واقع شده است و با ناهمواری‌های متعدد و بهره‌مندی از آب و هوای مدیترانه‌ای خصوصیات ویژه‌ای را دارا است.

گسترش دامنه پوشش گیاهی، از شمال غربی تا جنوب شرقی و به طور پراکنده تا شرق منطقه را در برمی‌گیرد. مساحت پوشش گیاهی جنگلی بیش از 200 هزار هکتار تخمین زده می‌شود که بیش از 60% جنگل‌های استان کردستان را تشکیل می‌دهند.

وجود درختان گوناگونی چون بید وحشی، صنوبر، چنار و سپیدار همراه با درختچه‌های بلوط و مازو که نشان مشخصه این منطقه است، در حاشیه رودخانه‌ها و آب‌های سطحی و در مسیر دره‌ها مناظر و چشم‌اندازهای دلپذیری را تشکیل داده‌اند. این پوشش در پیوند با دریاچه زریبار منظره بسیار بکر و بدیعی را به شهر مریوان بخشیده است.

شکارگاه‌ها و حیات وحش

منطقه مریوان به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی؛ وجود فضاهای کوهستانی، پوشش گیاهی مناسب و منابع آبی زیستگاه مناسبی را برای انواع جانوران وحشی، پرندگان و ماهی‌ها به وجود آورده است.

از شکارگاه‌ها و مناطق مهم شکارخیز مریوان می‌توان به ارتفاعات کوسالان، کره میانه و گاران اشاره کرد. در این مناطق پستانداران گوشتخوار و علفخوار و پرندگانی زندگی می‌کنند که به مهمترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

پلنگ، گرگ، روباه، سگ آبی، قوچ، میش، که‌ل و بز، خرس قهوه‌ای، گراز، خرگوش، سمورجنگلی، سنجاب، راسو و پرندگانی چون: کبک، فاخته، تیهو، عقاب جنگلی، اردک اره‌ای، دارکوب، چکاوک عقاب شاهی

 راه‌های دسترسی به منطقه

منطقه مریوان از طریق 4 محور به شهرهای اطراف متصل است:

1‌. مریوان ـ ‌سنندج: این راه تنها جهاد اسفالته اصلی است که 128 کیلومتر طول دارد.

2‌. مریوان ـ سقز: این جاده 137 کیلومتر طول دارد و از سمت شمال مریوان را در مسیر رودخانه گاران به سقز وصل می‌نماید.

3‌. مریوان ـ کامیاران: این جاده 130 کیلومتر طول دارد که از مریوان تا رزاو به طول 50 کیلومتر اسفالت و بقیه خاکی می‌باشد.

4‌. مریوان ـ پاوه: این راه از پیچ و خم‌های ارتفاعات هه‌ورامان می‌گذرد که در فصل زمستان اکثراً به خاطر بارش بیش از حد برف بسته است.

منبع:http://sabaaa.com